Πώς αλλάζει μια συνήθεια και τι σημαίνει τελικά αλλαγή;

Όλοι θέλουμε να αλλάξουμε τη ζωή μας, το σώμα μας, τη σχέση μας, τη δουλειά μας και πάει λέγοντας. Αλλά τι σημαίνει αυτό επί της ουσίας;

Ας πάρουμε για παράδειγμα κάποιον που θέλει να χάσει βάρος. Αποφασίζει πως θα αρχίσει να γυμνάζεται και θα απευθυνθεί σε διατροφολόγο για να αλλάξει τη διατροφή του. Πράγματι ξεκινάει και όλα βαίνουν καλώς για το πρώτο διάστημα. Κάποια στιγμή όμως τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα. Υπάρχουν στιγμές που δεν αντέχει άλλο το πλάνο διατροφής του, κάνει μερικές παρασπονδίες και σαν αυτοτιμωρία αυξάνει την ένταση της γυμναστικής. Το βάρος σταματά να πέφτει με φυσική συνέπεια την απογοήτευση και τη δυσθυμία. Πριν καλά καλά το καταλάβει έχει περάσει ένα ολόκληρο απόγευμα τρώγοντας ασταμάτητα όλα εκείνα που δεν έπρεπε να φάει και για το υπόλοιπο βράδυ αισθάνεται ενοχές για αυτήν την συμπεριφορά. Έχει πια μπει σε έναν φαύλο κύκλο και δεν ξέρει πώς να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Ο διατροφολόγος επιμένει στο πλάνο του, ο γυμναστής του λέει πως πρέπει να γυμναστεί παραπάνω και να προσέξει τη διατροφή του και κανείς δεν δείχνει να μπορεί να καταλάβει την απελπισία που αισθάνεται ο ίδιος. Τα κάνει όλα σωστά, έχει δείξει τρομερή αυτοπειθαρχία και παρ’ όλα αυτά η αλλαγή που τόσο επιθυμεί δεν έρχεται.

Γιατί όμως για κάποιους ανθρώπους φαντάζει τόσο εύκολο και για άλλους είναι σχεδόν ακατόρθωτο το να αλλάξουν το σώμα τους; Τι φταίει τελικά; Όλοι οι “ειδικοί” μας λένε ότι πρέπει να αλλάξουμε διατροφικές συνήθειες και να βάλουμε τη γυμναστική στη ζωή μας για να αποκτήσουμε το σώμα των ονείρων μας. Γιατί, όμως  υπάρχουν τόσο πολλοί άνθρωποι που δεν μπορούν να τα καταφέρουν αφού η λύση στο πρόβλημά τους είναι τόσο απλή; Γιατί εκείνοι που τα καταφέρνουν πραγματικά αποτελούν μόνο ένα μικρό ποσοστό και οι υπόλοιποι απλά παραιτούνται και ξαναπαίρνουν τα κιλά που έχασαν και μερικά παραπάνω; Μήπως τελικά δεν είναι αρκετό να αλλάξει κανείς διατροφή και να γραφτεί σε γυμναστήριο; Είναι δυνατόν να κάνουν τόσο μεγάλο λάθος οι ειδικοί; Πώς γίνεται να πιάνουν οι συμβουλές τους σε κάποιες περιπτώσεις και σε άλλες να αποτυγχάνουν παταγωδώς; Μήπως το να το πάρει κανείς απόφαση δεν είναι αρκετό;

Σε μια έρευνα που δημοσίευσε ένας ερευνητής του πανεπιστημίου Duke το 2006 αποκαλύφθηκε πως το 40% των πράξεων που κάνουμε καθημερινά δεν αποτελούν επί της ουσίας πραγματικές αποφάσεις, αλλά συνήθειες. (Verplanken and Wood 2006)

Μπορεί αυτό να έχει κάποια σχέση με το ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε εκείνα που μας ενοχλούν στη ζωή μας;

Πώς έρχεται η αλλαγή;

Ας το πάρουμε από την αρχή. Από τη στιγμή που θέλουμε να αλλάξουμε κάτι προφανώς και δεν είμαστε ευχαριστημένοι από αυτό που έχουμε μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή. Αυτό, όμως, που δεν μας αρέσει δεν προέκυψε ξαφνικά από μόνο του, είναι αποτέλεσμα μιας ολόκληρης αλληλουχίας γεγονότων, επιλογών και στάσεων ζωής. Ένας άνθρωπος που θέλει να χάσει βάρος, αλλά περνάει το μεγαλύτερο κομμάτι της ημέρας του καθιστός μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή ή στην τηλεόραση και τρώγοντας πράγματα που δεν του παρέχουν τις θρεπτικές ουσίες που το σώμα του έχει ανάγκη, δεν αρκεί να γυμνάζεται τρεις- τέσσερις φορές την εβδομάδα και να τρώει υγιεινά, αλλά να αναπολεί ταυτόχρονα όλα εκείνα που δεν τρώει ή δεν κάνει πια. Είναι πολύ πιο ουσιώδη τα πράγματα που πρέπει να αλλάξουν στη ζωή του για να αρχίσει να αλλάζει επί της ουσίας. Η αλλαγή πρέπει να έρθει από μέσα. Αν οι παρεμβάσεις είναι μόνο εξωτερικές το αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να είναι πρόσκαιρο.

Αν δεν εντοπίσουμε και δεν αλλάξουμε όλα εκείνα που μας επηρρεάζουν και μας γυρνούν πίσω, τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει επί της ουσίας. Θα είναι σα να αντιμετωπίζουμε το σύμπτωμα μιας αρρώστιας και να το κάνουμε να υποχωρήσει για λίγο, αλλά στην ουσία εξακολουθούμε να είμαστε άρρωστοι και σίγουρα το σύμπτωμα θα επανέλθει κάποια στιγμή.

Ποιες είναι, όμως, εκείνες οι συνήθειες που πρέπει να αλλάξουν; Και πώς πρέπει να αλλάξουν; Μήπως στην προκειμένη δεν είναι μόνο θέμα διατροφής και άσκησης;

Υπάρχουν καταστάσεις και συμπεριφορές στη ζωή μας που έχουν εδραιωθεί με τα χρόνια και δεν περνάει καν από το μυαλό μας ότι μπορεί να μας κάνουν κακό ή να δημιουργούν τις συνθήκες που να μας οδηγούν σε άλλες λάθος συμπεριφορές. Είναι δύσκολο να αμφισβητήσεις κάτι που έχεις συνηθίσει. Κι όμως, όταν κάποιος αποφασίζει να αλλάξει τη ζωή του δεν είναι αρκετό να αντιμετωπίσει μόνο τα συμπτώματα, αλλά και όλα εκείνα που τα προκαλούν και ο καλύτερος τρόπος για να το κάνει είναι να εντοπίσει όλα αυτά και να τα αντικαταστήσει με άλλες, θετικές συνήθειες που θα τον φέρνουν κάθε μέρα πιο κοντά στον στόχο του. Πώς όμως αλλάζεις μια συνήθεια; Ακούγεται ωραίο θεωρητικά, αλλά πόσο εύκολο είναι στην πράξη;

Πώς αλλάζει μια συνήθεια;

Αφού είδα την ομιλία του Charles Duhigg στο TEDx, την οποία παραθέτω στο τέλος του άρθρου για όποιον ενδιαφέρεται να την παρακολουθήσει, αποφάσισα να διαβάσω το βιβλίο του The Power of Habit και συνειδητοποίησα το λάθος που έκανα κι εγώ η ίδια σε πολλούς τομείς.

Για να μπορέσει κανείς να αλλάξει μια συνήθεια θα πρέπει να ξέρει τον τρόπο. Είναι άλλο πράγμα να λέμε “θέλω να κόψω το τσιγάρο” και άλλο να κάνουμε τα απαιτούμενα βήματα για να το πετύχουμε. Βλέπετε, σύμφωνα με τον Ch. Duhigg, μια συνήθεια αποτελείται από τρία μέρη: το ερέθισμα, τη ρουτίνα και την επιβράβευση. Για να μπορέσει κανείς να αλλάξει μια συμπεριφορά θα πρέπει να επέμβει στο δεύτερο μέρος, τη ρουτίνα. Αυτό όμως προϋποθέτει πως θα έχει εντοπίσει όλα τα ερεθίσματα που μπορεί να τον οδηγούν στην εκάστοτε “κακή” συμπεριφορά. Για άλλους το ερέθισμα στην προκειμένη περίπτωση μπορεί να είναι το να επιστρέψουν στο σπίτι μετά από μια κουραστική μέρα και να ανοίξουν τον υπολογιστή. Μπορεί να είναι το να δουν μια διαφήμιση με ένα λαχταριστό γλυκό ή το να περάσουν μπροστά από το αγαπημένο τους ζαχαροπλαστείο. You get the point.

Για τον καθένα από εμάς τα ερεθίσματα είναι διαφορετικά και δεν μπορεί κανένας άλλος να τα ανακαλύψει γα εμάς. Είναι μόνο στο δικό μας χέρι το να τα εντοπίσουμε και να τα φέρουμε στο συνειδητό. Δεν αρκεί όμως το να τα εντοπίσουμε, να τα συνειδητοποιήσουμε και να προσπαθήσουμε απλά να συγκρατηθούμε, θα πρέπει να αλλάξουμε και την ίδια τη συμπεριφορά που ακολουθεί το ερέθισμα και να βρούμε και μια παρόμοια, κατάλληλη επιβράβευση με την αρχική.

Ένα σχετικό παράδειγμα που δίνει ο Duhigg στο βιβλίο του είναι το εξής:

Ας πούμε ότι θέλεις να σταματήσεις τα σνακ στη δουλειά. Είναι η επιβράβευση που αποζητάς το να ικανοποιήσεις την πείνα σου; Ή μήπως το να δικόψεις με κάποιον τρόπο την ανία; Αν τρως για να πετύχεις μια πρόσκαιρη ανακούφιση, μπορείς εύκολα να βρεις μια άλλη ρουτίνα/ συμπεριφορά – όπως το να σηκωθείς και να περπατήσεις για λίγο, ή να επιτρέψεις στον εαυτό σου τρία λεπτά στο ίντερνετ – αυτό παρέχει την ίδια ανακούφιση/ επιβράβευση δίχως να σου προσθέτει εκατοστά στη μέση. (Duhigg 2012,  Kindle Locations 1286-1288).

Ο Duhigg εξηγεί στο βιβλίο του τον τρόπο του πώς αλλάζει μια συνήθεια χρησιμοποιώντας πολλά παραδείγματα μεταξύ των οποίων η μέθοδος των Ανώνυμων Αλκοολικών, τα τρικ της βιομηχανίας marketing καθώς και τις συνήθειες που έχουν αναπτυχθεί σε μεγάλες εταιρείες και οργανισμούς όπως τα Starbucks ή η NASA και είχαν ως αποτέλεσμα την επιτυχημένη τους πορεία. Είναι όλα αλληλένδετα και είναι στο χέρι μας να εντοπίσουμε εκείνα που είναι βλαβερά στη ζωή μας και να τα αλλάξουμε. Το μόνο που χρειάζεται είναι λίγη επιμονή και υπομονή. Μια συνήθεια μπορεί να χρειάζεται 21 ή 121 ημέρες για να αυτοματοποιηθεί. Το θέμα είναι να ξεκινήσουμε με την πρώτη και όλες οι υπόλοιπες θα ακολουθήσουν, είτε αυτό αφορά τη διατροφή μας, τη δουλειά μας, το ύπνο μας ή οποιονδήποτε άλλο τομέα της ζωής μας.

Αν στη διάρκεια της ζωής μας καταφέραμε να αυτοματοποιήσουμε τόσες αρνητικές συνήθειες, γιατί να μην ξαναγράψουμε τα σενάρια που μας οδηγούν εκεί αντικαθιστώντας τα με εκείνα που εμείς θέλουμε;

Λοιπόν; Τι σκέφτεσαι να κάνεις από εδώ και πέρα;

Θα σου πω από πού μπορείς να ξεκινήσεις…

Για αρχή μπορείς να μοιραστείς αυτό το άρθρο με εκείνους που αγαπάς και να κάνουμε έτσι μαζί τη ζωή τους λίγο πιο φωτεινή. Μπορείς ακόμα να γραφτείς παρακάτω στο newsletter της σελίδας και να αποκτήσεις πρόσβαση σε επιπλεόν υλικό και προσφορές, καθώς και να λαμβάνεις πρώτος πρώτος όλα τα άρθρα της σελίδας. 

Σ’ευχαριστώ που είσαι εδώ!

Φύλλις

The Power of Habit: Charles Duhigg at TEDxTeachersCollege

Βιβλιογραφικές αναφορές:

• Bas Verplanken and Wendy Wood, “Interventions to Break and Create Consumer Habits,” Journal of Public Policy and Marketing 25, no. 1 (2006): 90–103; David T. Neal, Wendy Wood, and Jeffrey M. Quinn, “Habits—A Repeat Performance,” Current Directions in Psychological Science 15, no. 4 (2006): 198–202.
• Charles Duhigg (2012). The Power of Habit (Kindle Location 4474). Random House Publishing Group. Kindle Edition.