Η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί έναν όρο που πλέον ακούμε παντού. Οι περισσότεροι από εμάς τον έχουμε ακούσει στα πλαίσια της εκπαίδευσης ή της εργασίας και πράγματι είναι πολύ σημαντική. Εξίσου σημαντική με τον δείκτη ευφυΐας μας ή και σημαντικότερη. Αποτελεί απαραίτητο χαρακτηριστικό για να μπορέσει να μεταμορφωθεί η εσωτερική κουλτούρα οποιουδήποτε οργανισμού ή απλά για να κάνουμε σχέσεις που να έχουν ποιότητα και διάρκεια.
Ως επί το πλείστον θεωρείται θετικό χαρακτηριστικό. Είναι άλλωστε σημαντικό στοιχείο το να έχει κανείς συναισθηματική νοημοσύνη, ώστε να μπορεί να καταλάβει καλύτερα τους άλλους και να επικοινωνήσει μαζί τους. Και είναι σημαντικό να την καλλιεργήσουμε γιατί έτσι μπορούμε να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας, τη δουλειά μας, τον κόσμο.
Με λίγα λόγια, η συναισθηματική νοημοσύνη οδηγεί στην ανάπτυξή μας σε κάθε τομέα.
Η σκοτεινή πλευρά
Υπάρχει όμως μια πλευρά της που παραβλέπεται συνήθως, επειδή ακριβώς έχουμε την τάση να βλέπουμε μόνο τα θετικά. Η συναισθηματική νοημοσύνη έχει μια σκοτεινή πλευρά που καλό θα ήταν να λαμβάνουμε όλοι υπόψιν.
Ένας ευφυής άνθρωπος μπορεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο.
Ένας ευφυής άνθρωπος μπορεί να καταστρέψει τον κόσμο.
Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιεί την ευφυΐα του. Η ευφυΐα αποτελεί με λίγα λόγια απλά ένα εργαλείο. Από τον τρόπο που τη χρησιμοποιούμε εξαρτώνται τα πάντα.
- Σε μια έρευνα του 2010 οι επιστήμονες ανακάλυψαν πως τα άτομα που επιδεικνύουν συγκεκριμένα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά , όπως μεγαλομανία ή εγωκεντρισμό, δίνουν την καλύτερη πρώτη εντύπωση στους άλλους χρησιμοποιώντας χιούμορ και γοητευτικές εκφράσεις προσώπου. Με λίγα λόγια: οι άνθρωποι που έχουν εγωιστικούς σκοπούς είναι πολύ πιο χαρισματικοί στο να κερδίζουν την εμπιστοσύνη και την υποστήριξη των άλλων. Τουλάχιστον στην αρχή.
- Μια άλλη έρευνα που έγινε το 2011 έδειξε πως οι λεγόμενοι “Machiavellians” (άνθρωποι που τείνουν να χειραγωγούν τους άλλους προς ίδιον όφελος), που έχουν υψηλή κατανόηση των συναισθημάτων, είναι πολύ πιθανότερο να εμπλακούν σε αποκλίνουσες ενέργειες, όπως το να γελοιοποιήσουν κάποιον δημόσια στον εργασιακό του χώρο.
- Μια τρίτη έρευνα που έγινε το 2013 έδειξε πως εκείνοι που έχουν την τάση να εκμεταλλεύονται τους άλλους είναι επίσης καλοί στο να “διαβάζουν” τα συναισθήματα των γύρω τους, ειδικά τα αρνητικά.
Μερικά παραδείγματα:
Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι και ο Άλμπερτ Άινσταϊν ήταν ιδιοφυΐες και τα ονόματά τους έχουν γραφτεί στην ιστορία. Το ίδιο και ο Αδόλφος Χίτλερ.
Ό,τι ισχύει για την ευφυΐα ισχύει και για τη συναισθηματική νοημοσύνη. Αποτελεί ένα εργαλείο και από τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται εξαρτώνται όλα. Ο Χίτλερ για παράδειγμα ήταν ένας εξαιρετικός δημαγωγός. Ήξερε τι να κάνει για να χειραγωγήσει τα πλήθη ώστε να πετύχει τον σκοπό του.
Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς και για τον Μαχάτμα Γκάντι και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Αν και στις δικές τους περιπτώσεις δεν επρόκειτο για χειραγώγηση.
Εκείνο που κάνει όλη τη διαφορά είναι ο σκοπός και τα κίνητρα, η ατζέντα πίσω από τις πράξεις του ατόμου. Τόσο η ευφυΐα όσο και η συναισθηματική νοημοσύνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για καλό και για κακό. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά γύρω του σε περίοδο εκλογών ή να ανοίξει την τηλεόραση και να παρακολουθήσει διαφημίσεις για να καταλάβει.
Ακόμα και εκείνη η μητέρα, όμως, που θα πει στο παιδί πως “αν δεν κάνεις τα μαθήματά σου, η μαμά δεν θα σ’ αγαπάει” κάνει χρήση της σκοτεινής πλευράς της συναισθηματικής νοημοσύνης. Πώς αλλιώς μπορούμε να χαρακτηρίσουμε αυτού του είδους τον συναισθηματικό εκβιασμό;
Πιθανές λύσεις
Πώς μπορούμε να προφυλαχθούμε από τη σκοτεινή πλευρά της συναισθηματικής νοημοσύνης;
Πώς μπορούμε να θωρακίσουμε τον εαυτό μας από την επιρροή εκείνων που ξέρουν πώς να μας χειριστούν μέσω της συναισθηματικής νοημοσύνης τους, ώστε να μας επηρεάσουν για τους δικούς τους εγωιστικούς σκοπούς;
Τα πάντα είναι δεξιότητες. Η συναισθηματική νοημοσύνη δεν αποτελεί εξαίρεση.
Η καλύτερη αυτοάμυνα μπροστά σε περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν υποκύψει στη σκοτεινή πλευρά είναι η ίδια η γνώση και αντίληψη που μπορούμε να καλλιεργήσουμε.
Πώς να αναγνωρίσουμε άλλωστε κάτι που δε γνωρίζουμε;
Καλλιεργώντας συναισθηματική νοημοσύνη μπορούμε να δούμε πίσω από τις λέξεις πολύ πιο εύκολα. Μπορούμε να διαβάσουμε τη γλώσσα του σώματος και τις εκφράσεις του προσώπου κάποιου άλλου και να τις αφήσουμε να μας πουν την αλήθεια. Άλλωστε, εκείνες είναι που επικοινωνούν το 85% όσων “λέγονται”.
Αν κάποιος μας εμπνέει φόβο ή μας πιέζει, καλό είναι να διερωτηθούμε γιατί και να κάνουμε ένα βήμα πίσω ώστε να δούμε τη συνολική εικόνα.
Ένα παράδειγμα είναι και πάλι οι ίδιοι οι πολιτικοί στη διάρκεια προεκλογικών εκστρατειών. Γνωρίζουν πολύ καλά πως ο φόβος είναι ένα από τα ισχυρότερα συναισθήματα και πως έχει τη δύναμη να συσπειρώσει πολλούς ανθρώπους για έναν κοινό σκοπό. Ανεξάρτητα από το αν τελικά αυτός ο σκοπός εξυπηρετεί τον λαό ή όχι.
Το “διαίρει και βασίλευε” ήταν και είναι ακόμη μία από τις καλύτερες στρατηγικές για να πετύχει κανείς οτιδήποτε.
Καλύτερη για ποιους, όμως;
Ένστικτο και αυτογνωσία
Το σώμα μας έχει τον δικό του τρόπο να μας ειδοποιήσει όταν κάτι δεν πηγαίνει καλά. Σφίξιμο στο στομάχι, η αίσθηση πως κάτι στο σκηνικό δεν κολλάει. Όλοι έχουμε πρόσβαση σε αυτό το πρωτόγονο αίσθημα αυτοσυντήρησης. Είναι εκείνο που μας προστάτευε για πολλά πολλά χρόνια πριν χάσουμε την επαφή μαζί του.
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι κάτι που μπορούμε να καλλιεργήσουμε πρώτα κοιτάζοντας προς τα μέσα. Ξεκινά με την αυτογνωσία μας.
Πώς να καταλάβουμε τα συναισθήματα των άλλων αν δεν είμαστε σε θέση να καταλάβουμε πρώτα τα δικά μας; Πώς να μπούμε στη θέση του άλλου αν δε γνωρίζουμε ποια είναι η δική μας;
Αυτογνωσία, λοιπόν. Το πρώτο βήμα.
Το δεύτερο είναι οι ερωτήσεις.
Πώς θα ένιωθα στη θέση του; Γιατί με κάνει να αισθάνομαι έτσι; Μπορώ να το δω από τη δική του οπτική; Κι αν έχει δίκιο;
Μια πολύ σημαντική παραδοχή που μπορεί να μας βοηθήσει είναι η εξής:
Κάθε ένας από εμάς έχει πάντα δίκιο.
Από τη δική του οπτική έχει δίκιο. Αν δεχτούμε αυτό θα πάψουμε να προσπαθούμε διαρκώς να πείσουμε ο ένας τον άλλο και ίσως αρχίσουμε να ακούμε περισσότερο. Να ακούμε με τη διάθεση να καταλάβουμε και όχι απλά να αντισταθούμε ή να φωνάξουμε πιο δυνατά εκείνα που εμείς πιστεύουμε.
Αν αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα τα συναισθήματα, τόσο τα δικά μας όσο και των άλλων, θα είναι πολύ πιο εύκολο το να καταλάβουμε πότε κάτι δεν πηγαίνει καλά. Αυτό από μόνο του μας βοηθά να βρισκόμαστε ένα βήμα πιο μπροστά από εκείνους που προσπαθούν να μας χειριστούν.
Δεν λέω πως θα πετυχαίνουμε πάντα. Ούτε πως κάθε περίπτωση να μας πείσουν ή να πείσουμε είναι απόπειρα χειραγώγησης. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και χρειάζεται να προσαρμοζόμαστε για να καταλάβουμε τους άλλους. Άλλωστε, αυτό είναι και το όλο θέμα με τη συναισθηματική νοημοσύνη:
Το να μπορούμε να καταλάβουμε και να ενσυναισθανθούμε κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, για αυτό που είναι και όχι για αυτό που θέλουμε να δούμε.
Μια αποτελεσματική στρατηγική που μπορεί να βοηθήσει είναι το να έχουμε από πριν σκεφτεί πιθανά σενάρια και πιθανούς τρόπους αντίδρασης από πλευράς μας. Για παράδειγμα, τι κάνω στην περίπτωση που κάποιος προσπαθεί να με πείσει να αγοράσω κάτι που δεν θέλω; Πώς αντιμετωπίζω μια τοξική σχέση που με κάνει πάντα να αισθάνομαι πως κάτι κάνω λάθος;
Για τον κάθε έναν από εμάς τα σενάρια είναι διαφορετικά και έχουν να κάνουν με το πώς μεγαλώσαμε και το πώς βλέπουμε τον κόσμο.
Εξάσκηση και επίγνωση
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα σημαντικότατο προσόν για κάθε άνθρωπο.
Δεν λέω εδώ πως είναι κακό το να αφήνουμε τους άλλους να μας πείσουν για εκείνα που πιστεύουν. Ούτε πως είναι κακό το να θέλουμε να πείσουμε τους άλλους για κάτι που πιστεύουμε εμείς.
Νωρίτερα ανέφερα τον Μαχάτμα Γκάντι και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ως παραδείγματα ανθρώπων με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη. Είχαν ευγενείς σκοπούς και μακάρι να υπήρχαν περισσότεροι όπως εκείνοι.
Καλό είναι όμως το να ξέρουμε σε κάθε περίπτωση τι κάνουμε και να μπορούμε να καταλάβουμε εκείνα που κάνουν οι άλλοι. Με εξάσκηση μπορούμε να μάθουμε να κατανοούμε καλύτερα τη βαθύτερη ανθρώπινη ψυχολογία. Εξάσκηση στο να έχουμε επίγνωση των συναισθημάτων και των σκέψεών μας. Εξάσκηση στο να παρατηρούμε τα συναισθήματα και τις λέξεις των άλλων προσπαθώντας να μπούμε στη θέση τους και να τους καταλάβουμε καλύτερα.
Κάτι τέτοιο απαιτεί έναν υψηλό βαθμό επίγνωσης και συγκέντρωσης καθώς και πολλή προσπάθεια. Αξίζει, όμως, κάθε δευτερόλεπτο, αν θέλουμε να κάνουμε τον κόσμο μας έστω και λίγο καλύτερο.
Συμφωνείς;