Έχεις πάρει μέχρι σήμερα τις καλύτερες αποφάσεις που θα μπορούσες;
Ίσως ναι, ίσως και όχι. Δεν γνωριζόμαστε και δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι ξέρω το καλύτερο για σένα. Αυτό το ξέρεις μόνο εσύ.
Το μόνο που μπορώ εγώ να κάνω είναι να σου δώσω τη γνώση και τα εργαλεία για να κρίνεις καλύτερα το παρελθόν και να αξιολογείς πιο αποτελεσματικά τις σημερινές σου αποφάσεις για το μέλλον.
Στο πρώτο μέρος αυτού του οδηγού αναθεωρήσαμε μερικά δεδομένα στον τρόπο που σκεφτόμαστε μέχρι σήμερα. Είδαμε πώς οι ιστορίες επιτυχίας που προβάλλονται συχνά μας αποπροσανατολίζουν, και αναλύσαμε τρία σημαντικά biases που οδηγούν σε κακές αποφάσεις. Στο τέλος σου έδωσα μια πρακτική για να ξεκινήσεις να κάνεις την ενδοσκόπησή σου, ώστε να μπορέσεις να αξιολογήσεις τις αποφάσεις που σε έχουν απασχολήσει μέχρι σήμερα.
Στο δεύτερο μέρος εστιάσαμε σε μερικά ακόμα σημαντικά εμπόδια στη συλλογιστική σου και αναλύσαμε πιο βαθιά τον ρόλο των συναισθημάτων, της ταυτότητας και της αυτο-εικόνας κατά τη λήψη αποφάσεων.
Πάμε τώρα να δούμε ποιες στρατηγικές μπορούν να σε βοηθήσουν να παίρνεις κάθε φορά την καλύτερη δυνατή απόφαση, με το λιγότερο δυνατό ρίσκο.
3+1 δεξιότητες που οδηγούν σε καλύτερες αποφάσεις
Η δεξιότητα του να συλλέγουμε και να αξιολογούμε δεδομένα
Θυμάσαι εκείνο το υπέροχο bias που συζητήσαμε στο πρώτο μέρος του οδηγού; Εκείνο που οδηγεί στο να επιλέγουμε τα δεδομένα που μας εξυπηρετούν και να αγνοούμε όλα τα υπόλοιπα;
Selection bias το όνομά του και διαβολικά επικίνδυνη η επίδρασή του. Πώς μπορούμε να αποφύγουμε το να μας τυφλώνει εκείνο που ήδη πιστεύουμε από το να κρίνουμε όσο πιο αντικειμενικά μπορούμε;
Το πρώτο που θα πρότεινα εδώ είναι το να αρχίσεις να χτίζεις την ταυτότητά σου γύρω από την ικανότητά σου να ακούς όλες τις πλευρές σε ένα ζήτημα με περιέργεια και διάθεση να μάθεις και να καταλάβεις. Σε απόλυτη αντιδιαστολή με το να υποκύπτεις στην τάση του να κρίνεις το «σωστό» και το «λάθος».
Πολλοί/ές από εμάς μπαίνουμε σε ένα debate ή σε μια κατάσταση έχοντας ήδη αποφασίσει εκ των προτέρων τι ισχύει και τι όχι. Αυτό δεν μας επιτρέπει να ακούσουμε, να καταλάβουμε πραγματικά, και να διαμορφώσουμε μια πολύ πιο ολοκληρωμένη άποψη για το ζήτημα.
Να θυμάσαι:
Δεν είσαι δέντρο. Μπορείς να μετακινηθείς ΚΑΙ να αλλάξεις άποψη.
Ένα από τα αγαπημένα μου παραδείγματα πάνω σε αυτό είναι εκείνο του νομπελίστα Φυσικού Richard Feynman. Ο Feynman αποτελεί ένα από τα πιο λαμπρά μυαλά που περπάτησαν σε αυτήν τη γη. Αυτό που έκανε συχνά όταν εξέταζε κάποιο ζήτημα, είναι το να υιοθετεί την επικρατούσα αντίθετη από τη δική του άποψη για τουλάχιστον ένα 24ωρο και να προσπαθεί να την υπερασπιστεί όσο καλύτερα μπορούσε. Το έκανε αυτό μέσα από το να συλλέγει πληροφορίες, να τις επεξεργάζεται, και να κατανοεί σε βάθος όλα τα επιχειρήματα που την υποστήριζαν.
Σε κάποιες περιπτώσεις κατέληγε να αλλάξει γνώμη τελικά. Σε άλλες, κατέληγε να έχει πιο βαθιά κατανόηση του εκάστοτε ζητήματος ώστε να μπορεί να υπερασπιστεί τη θέση του ακόμα πιο εμπεριστατωμένα.
Το πιο σημαντικό από όλα, όμως, δεν είναι μόνο η πρακτική που μόλις περιέγραψα, αλλά το γεγονός ότι δεν επένδυε συναισθηματικά σε καμία απάντηση, ούτε στο να «έχει δίκιο». Αντ’ αυτού, η πρόθεσή του ήταν το να δει τα πράγματα με αντικειμενικότητα και να καταλήξει στην αλήθεια.
Πόσο διαφορετικός πιστεύεις ότι θα ήταν ο κόσμος, αν λειτουργούσαν περισσότεροι άνθρωποι έτσι;
Και πριν προλάβεις να σκεφτείς ότι «ναι, αλλά ο Feyman ήταν επιστήμονας», θα σου πω ότι την ίδια συλλογιστική αξίζει να την εφαρμόζουμε σε κάθε τομέα της ζωής. Ίσως αρχίζαμε έτσι να καταλαβαίνουμε καλύτερα ο ένας τον άλλο. Ίσως ακόμα και να καταφέρναμε να αποφύγουμε κρίσεις, αντιδικίες και πολέμους…
Αλλά αυτό είναι αντικείμενο για μια άλλη συζήτηση.
Η δεξιότητα τού να μένουμε με αναπάντητο το ερώτημα «Τι θα γινόταν, αν…;»
Είδαμε πώς αυτό το ερώτημα μπορεί να μας οδηγήσει στο να επιμένουμε, ακόμα και εκεί που οι πιθανότητες είναι εμφανέστατα εναντίον μας. Ξεκίνα, λοιπόν, να βλέπεις το αντίθετο ως δεξιότητα.
Ξέρω ότι το να μένεις με αναπάντητα ερωτήματα μπορεί να είναι πολύ δύσκολο. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και ένας μηχανισμός που δεν σε βοηθά να πάρεις τις καλύτερες δυνατές αποφάσεις. Και το λέω εγώ που η συγκεκριμένη ερώτηση μου δίνει τεράστιο κίνητρο για όλα όσα κάνω.
Δοκίμασε την επόμενη φορά να κάνεις το εξής:
Φαντάσου ότι καλείσαι να συμβουλεύσεις κάποιον πολύ καλό σου φίλο για την κατάσταση στην οποία εσύ βρίσκεσαι. Προσπάθησε να δεις τα πράγματα όσο πιο αντικειμενικά μπορείς και να αξιολογήσεις τα δεδομένα.
(Όσο περισσότερα δεδομένα έχεις στη διάθεσή σου, τόσο το καλύτερο.)
Τι ποσοστό επιτυχίας δίνεις;
Είναι αμυδρό σε σχέση με τις πιθανότητες να πετύχει;
Σε τι βαθμό επηρεάζει το FOMO (Fear Of Missing Out) την απόφαση;
Δώσε χρόνο και επεξεργάσου τα δεδομένα πάρα πολύ καλά. Εάν, όπως και να το δεις, οι πιθανότητες να αλλάξουν τα πράγματα και να πάρεις πίσω την επένδυσή σου είναι αμυδρές έως ανύπαρκτες, είναι ώρα για τη δύσκολη απόφαση.
Να θυμάσαι:
Είναι προτιμότερος ο πόνος του να μην ξέρεις, από τον πόνο του να χάσεις άλλα πέντε χρόνια από τη ζωή σου για κάτι που δεν είχε πιθανότητες να πετύχει έτσι κι αλλιώς.
Ανάλυση, σχεδιασμός και προ-δέσμευση: Kill criteria
Πώς μοιάζει η επιτυχία σε έξι μήνες ή σε έναν χρόνο από τώρα;
Ποια πιθανά σενάρια μπορεί να προκύψουν και πώς μπορώ να τα αντιπαρέλθω;
Ποια είναι τα “kill criteria” για να σταματήσω την προσπάθεια στις περιπτώσεις που έχω ορίσει εκ των προτέρων ως αποτυχία;
Έχεις προσπαθήσει ποτέ να απαντήσεις αυτές τις ερωτήσεις προκαταβολικά και να δημιουργήσεις έτσι κριτήρια για το αν θα συνεχίσεις ή όχι αυτό που κάνεις στο μέλλον, ή για το πώς θα συνεχίσεις;
Συνήθως, αυτό που κάνουμε είναι να ορίζουμε στόχους και να προσπαθούμε να τους πετύχουμε. Δεν χρησιμοποιούμε, όμως, αυτούς τους στόχους και τα ορόσημα προόδου μας ως κριτήρια αξιολόγησης για να δούμε πώς θα προχωρήσουμε από εκεί και πέρα.
Το θέμα είναι ότι μπορούμε να εκμεταλλευτούμε το καθαρό μυαλό που έχουμε, όταν βρισκόμαστε εκτός δύσκολης κατάστασης. Τότε είναι που έχουμε τη δυνατότητα να δούμε τα δεδομένα και να τα αξιολογήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτό μας βοηθά να θέσουμε κανόνες τους οποίους θα δεσμευτούμε ότι θα τηρήσουμε σε ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα.
Με λίγα λόγια, χρειάζεται να θέσεις μετρήσιμα ορόσημα που σε αναγκάζουν να σκεφτείς τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αν δεν τα φτάσεις, αφήνεις το project και προχωράς σε κάτι άλλο. Τα κριτήρια αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν χρήματα που θα έχουν επενδυθεί, κάποια προθεσμία, ή έναν συγκεκριμένο αριθμό κερδών.
Στην περίπτωση της επιχείρησης που μπορεί να τρέχεις, τα κριτήρια μπορούν να είναι ποσοτικά και να αφορούν τα κέρδη και την απόδοση. Για παράδειγμα, μπορεί να ορίσεις ότι η επιτυχία θα είναι το να φτάσεις το milestone των Χ εσόδων σε έξι μήνες έχοντας επενδύσει ένα Χ ποσό και ούτε cent παραπάνω. Ή ότι θα αυξήσεις το πελατολόγιό σου κατά 30%.
Ποια είναι τα πιθανά σενάρια;
Τι θα κάνεις, εάν τα σενάρια επιτυχίας που έχεις ορίσει δεν πραγματοποιθούν;
Σε ποια σενάρια θα προ-δεσμευτείς όσο είσαι εκτός κατάστασης και έχεις καθαρό μυαλό;
Πού θα σταματήσεις να επιμένεις;
Αυτό το είδος ανάλυσης και σχεδιασμού μπορεί να προσαρμοστεί σε οποιαδήποτε κατάσταση. Το σημαντικό είναι να προ-δεσμευτείς σε συγκεκριμένους κανόνες – kill criteria για τον στόχο σου -, ανάλογα με το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στο μέλλον, και να τους τηρήσεις όταν και αν θα έρθει η ώρα.
Πάω στοίχημα πως δεν είχες ποτέ στο μυαλό σου κάποια ανάλυση όπως αυτή για τους στόχους σου.
Το θέμα είναι ότι όσο πιο προετοιμασμένοι/ες είμαστε για κάτι, τόσο καλύτερα θα μπορέσουμε να το διαχειριστούμε στην πορεία. Και φυσικά θα γλιτώσουμε χρόνο, χρήματα και πολλά δυσάρεστα συναισθήματα, επειδή απλά αφιερώσαμε λίγο χρόνο για να κάνουμε την ανάλυση του πώς μοιάζει η επιτυχία (και η αποτυχία αντίστοιχα) εξ αρχής.
Η αξία του να κοιτάς μπροστά και όχι πίσω
Τα παραπάνω concepts θα έμεναν ανολοκλήρωτα αν δεν μιλούσαμε εδώ για τη λεγόμενη Προσδοκώμενη Αξία. Με απλά λόγια, είναι καλό να έχουμε στο μυαλό μας πολύ ξεκάθαρα τα δεδομένα του τι να περιμένουμε στο μέλλον και ποιες οι πιθανότητες να εκτυλιχθεί το σενάριο που έχουμε στο μυαλό. Τα επιθυμητά αποτελέσματα που λέγαμε πριν, δηλαδή.
Το πρόβλημα είναι ότι γενικά είμαστε πολύ κακοί στο να υπολογίζουμε αυτήν την Προσδοκώμενη Αξία… Δυστυχώς, υποτιμάμε τα προβλήματα που μπορεί να έχουμε στο μέλλον και υπερτιμάμε την αξία όσων κατέχουμε στο παρόν.
(Ελευθεριάζουσα μετάφραση από το: We underestimate the odds of our future pains and overestimate the value of our present pleasures. – Daniel Bernoulli)
Αυτήν την αξία, λοιπόν, χρειάζεται να μάθουμε να την υπολογίζουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια, αν θέλουμε να παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις. Η εξίσωση είναι η εξής:
Προσδοκώμενη αξία = Πιθανότητες Κέρδους x Αξία (με την έννοια της χρηστικότητας) Κεκτημένων
(Expected value = Odds of Gain x Value of Gain)
Το πρόβλημα εδώ είναι ότι συνήθως υπολογίζουμε τις πιθανότητες που υπάρχουν για την εκάστοτε κατάσταση με βάση την εμπειρία και τα βιώματα που ανακαλούμε σε σχέση με αυτήν. Στην περίπτωση αυτή τα κριτήριά μας δεν είναι αντικειμενικά. Και επειδή κάνουμε αυτήν τη σύγκριση ανάμεσα σε όσα ήδη ξέρουμε και στο (μη προκαθορισμένο) μέλλον αυτόματα, δεν συνειδητοποιούμε καν πόσο biased είμαστε.
Εάν για παράδειγμα σε ρωτήσω τι είναι πιο πιθανό να δεις στον δρόμο, έναν σκύλο ή ένα αγριογούρουνο, μάλλον θα αξιολογήσεις με βάση την εμπειρία και θα απαντήσεις πολύ σωστά το πρώτο. Αυτό είναι μια καλή συλλογιστική πρακτική, μέχρι που σταματά να είναι.
Βλέπεις, εδώ έλαβες υπόψη μόνο την εμπειρία και όσα ανακαλείς να έχουν συμβεί συχνότερα – ή ακόμα και τα περιβάλλοντα στα οποία συνηθίζεις να κινείσαι. Δεν έχεις λάβει υπόψη, όμως, σε κανένα σημείο το context στο οποίο μπορεί να βρίσκεσαι. Πώς θα άλλαζε η απάντησή σου, αν βρισκόμασταν κάπου στη μέση του δάσους και σε ρωτούσα, όμως;
Το ίδιο μπορεί να συμβεί με όλα.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι το να θέλεις να αγοράσεις έναν υπολογιστή αξίας 2000 ευρώ και στην έρευνά σου στο διαδίκτυο να τον βρίσκεις 100 ευρώ φθηνότερο σε κάποιο κατάστημα. Φαντάζομαι πως θα επέλεγες να τον παραγγείλεις από εκεί που είναι πιο οικονομικός. Τι θα έκανες, όμως, αν σου έλεγαn ότι μπορείς να πάρεις την έκπτωση μόνο με παραλαβή από το κατάστημα και πως το συγκεκριμένο κατάστημα βρισκόταν σε μια άλλη πόλη, 50 χιλιόμετρα από αυτήν που μένεις;
Η σύγκριση αλλάζει την αντιληπτική αξία των πραγμάτων. Γι’ αυτό και το κλειδί εδώ είναι να αρχίσουμε να συγκρίνουμε με αυτό που είναι εφικτό στο μέλλον και όχι με το παρελθόν. Και φυσικά, να λαμβάνουμε υπόψη το context στο οποίο θα βρισκόμαστε. Τις πραγματικές πιθανότητες να γίνει ή να μη γίνει αυτό που σκεφτόμαστε, σε σχέση με το πόσα όντως θα κερδίσουμε από αυτό, δηλαδή.
Το θέμα, λοιπόν, είναι να σκεφτόμαστε προκαταβολικά τα πιθανά σενάρια, να αξιολογούμε με όσο μεγαλύτερη αντικειμενικότητα μπορούμε τις πιθανότητες να εκτυλιχθούν στο context που θα ισχύει, και να παίρνουμε τις αποφάσεις μας αναλόγως.
Με λίγα λόγια, το ότι μπορεί όλες οι προηγούμενες δουλειές που άλλαξες να μην σου ταίριαζαν, δεν αποτελεί κριτήριο για το αν θα αναζητήσεις μια καλύτερη θέση εργασίας, ή αν θα παραμείνεις στα σίγουρα που δεν σου αρέσουν. Θα ήταν πολύ πιο ωφέλιμο το να σκεφτείς ποιος/α είσαι, τι θέλεις από την εργασία σου, τι μπορείς να προσφέρεις ως αξία για τον πιθανό εργοδότη, το πού και πώς θα επικοινωνήσεις την αξία σου με τον καλύτερο τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη τις γνώσεις, τις δεξιότητες και την ικανότητά σου να μαθαίνεις και να εξελίσσεσαι. Και ένα σωρό ακόμα κριτήρια που δεν έχουμε μάθει να αξιολογούμε σωστά. Μπορείς να το αναγάγεις αυτό στην εκάστοτε δική σου κατάσταση.
Το παρελθόν είναι εκεί για να μας χαρίζει δεδομένα και ανατροφοδότηση, όχι για να καθορίζει τις αποφάσεις μας και το μέλλον. Ο άνθρωπος που θα πετύχει τον στόχο σου σε έξι μήνες ή έναν χρόνο από τώρα δεν θα είναι το ίδιο άτομο που είσαι σήμερα. Θα έχει στη διάθεσή του άλλα δεδομένα, πιθανότατα νέες ικανότητες και γνώσεις, και θα κληθεί να αντεπεξέλθει σε άλλες συνθήκες. Το θέμα είναι να πάρεις τις αποφάσεις σου όσο πιο ενημερωμένα και συνειδητά γίνεται, και να εστιάσεις σε εκείνα που έχουν νόημα για σένα.
Πόσο καλύτερες αποφάσεις μπορείς να πάρεις από εδώ και πέρα;
Κάπου εδώ ολοκληρώνεται ο οδηγός για τη λήψη καλύτερων αποφάσεων. Έχεις στη διάθεσή σου μερικά πολύ σημαντικά νοητικά μοντέλα που μπορούν να σε βοηθήσουν από εδώ και πέρα. Το θέμα είναι, τι θα κάνεις μαζί τους.
Ένα πολύ σημαντικό πράγμα που συχνά δεν συνειδητοποιούμε είναι ότι η ίδια μας η αυτοπεποίθηση επηρεάζει την ποιότητα των αποφάσεών μας και επηρεάζεται από αυτές. Σαν ένα φίδι που τρώει την ουρά του. Όσο μεγαλύτερη εμπιστοσύνη μπορείς να έχεις στον εαυτό σου, στον τρόπο που σκέφτεσαι και στις αποφάσεις που παίρνεις, με τόσο μεγαλύτερη σιγουριά κινείσαι στην ίδια τη ζωή.
Αξίζει, λοιπόν, το να επενδύσουμε στο να αποκτήσουμε καλύτερη ποιότητα σκέψης που να οδηγεί σε καλύτερες αποφάσεις και, κατ’ επέκταση, σε περισσότερη αυτοπεποίθηση και καλύτερη ποιότητα ζωής. Τι λες;
Να θυμάσαι:
Η γνώση είναι δύναμη μόνο εφόσον την μετατρέπεις σε στοχευμένη δράση.
Ξεκίνα να εφαρμόζεις πρακτικά όσα συζητήσαμε εδώ και στα άλλα δύο μέρη του οδηγού. Βάλε στη ζωή σου την στοχευμένη αυτοπαρατήρηση. Χτίσε την ικανότητα να σκέφτεσαι πάνω στον τρόπο που σκέφτεσαι με κριτική ματιά και αντικειμενικότητα. Όλα όσα έμαθες εδώ θα σε βοηθήσουν σε αυτό.
Βιβλιογραφία και επιπλέον υλικό για μελέτη:
- Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk Daniel Kahneman; Amos Tversky Econometrica, Vol. 47, No. 2. (Mar., 1979), pp. 263-292
- Exposition of a New Theory on the Measurement of Risk Daniel Bernoulli Econometrica, Vol. 22, No. 1. (Jan., 1954), pp. 23-36
- Duke, Annie (2022). Quit: the power of knowing when to walk away.
